Sposoby rozprzestrzeniania i/lub manipulacji informacją
Misinformation – tłumaczone na język polski jako wprowadzanie w błąd, co nie do końca oddaje znaczenie tego słowa w języku angielskim; Termin pojawia się też w języku polskim jako kalka, tj. „misinformacja”; Może to być istotnie informacja błędna, nieprawidłowa, fałszywa lub wprowadzająca w błąd, ale też w części prawdziwa, ale zmanipulowana, jednak kluczowym komponentem definiującym to pojęcie jest fakt, że nie musi być to działanie intencjonalne; Innymi słowy ze zjawiskiem misinformation mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot przekazujący daną nieprawdziwą informację nie ma świadomości lub intencji oszukiwania lub wprowadzania w błąd odbiorcy, a więc sugerować może nie tylko nieświadomość, ale i niedbalstwo czy bezmyślność; Tym, co odróżnia ją od dezinformacji, będzie świadomość, intencjonalność i cel dystrybuowania czy komunikowania nieprawdziwych informacji i oczekiwanego rezultatu ich konsumpcji przez odbiorcę; Niezależnie od tego może ona mieć dalece negatywny wpływ na dane audytorium, mimo braku intencji, świadomości czy celu po stronie jej nadawcy, pozostaje ona wciąż kategorią informacji, a więc pełni funkcję informacyjną; W ujęciu naukowym, poza byciem fałszywą, misinformation może być również informacją, która nie jest kompletna lub do końca związana z danym tematem (irrelewantna); Jak precyzuje to N. A. Karlova i K. E. Fisher jest: „nieprecyzyjna, niepewna, rozmyta i/lub niejednoznaczna”.
Malinformation – termin nie posiadający odpowiednika w języku polskim; Należy do terminologii dziennikarskiej; Jest to informacja, która może być poparta faktami lub wynikać z rzeczywistości, lecz której celem jest spowodowanie szkody lub wyrządzenie krzywdy osobie, instytucji lub państwu; Istotną kategorią pozostawać będzie celowość upubliczniania takiej treści, tj. czy jest publikowana wskutek naturalnych procesów społeczno-politycznych, w tym wynikających z systemu prawnego (np. informacje o kandydatach w wyborach) czy może być uzasadniona w inny sposób, jak wyjątkowe okoliczności czy interes publiczny, jednak wciąż pozostają w zgodności z etyką i standardami dziennikarskimi; Przykładem może być ujawnienie poglądów religijnych, politycznych, problemów zdrowotnych lub orientacji seksualnej danej osoby, czyli pogwałcenie prawa do prywatności; Aby dana informacja mogła zostać przypisana do tej kategorii najczęściej jest ona prawdziwa lub w większości prawdziwa; Celem jej upubliczniania może być, podobnie jak w przypadku dezinformacji, wywoływanie określonych emocji lub reakcji u odbiorców; Może być także jedynie elementem większej operacji informacyjnej, realizowanej poprzez różne kanały dystrybucji, łącząc komponenty disinformation, misinformation oraz malinformation.
Dezinformacja – w naukach humanistycznych i dziennikarstwie najczęściej definiowana jest jako: a) świadomie opracowana lub przekazywana fałszywa informacja lub b) celowy i intencjonalny proces dystrybucji fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji; Definicje te skupiają się na komponencie fałszywych informacji, co odróżnia je od ujęcia stosowanego w wojskowości; Tymczasem rozumienie rosyjskie, ale i militarne, skupia się na komponencie manipulacji informacją; Wzmianki o wykorzystaniu dezinformacji przez struktury Państwowego Zarządu Politycznego (GPU, ros. Государственное Политическое Управление), tj. prekursora KGB, pochodzą już z 1923 roku, który na potrzeby operacji wywiadowczych stworzył biuro ds. dezinformacji; W szerszym ujęciu bezpieczeństwa, dezinformacja definiowana jest jako jeden z zasobów tzw. „środków aktywnych” (ros. активные мероприятия, ang. active measures), tj. tajnych operacji, wymykających się terminologicznej kwalifikacji szpiegostwa, działań wywiadowczych, kontrwywiadowczych, dyplomatycznych oraz informacyjnych; Ich ostatecznym celem było wpływanie na opinie, procesy decyzyjne i działania jednostek, całych społeczeństw i rządów; Swoim zasięgiem obejmowały one zakres od manipulacji i innych form tzw. dywersji ideologicznej, po działania kinetyczne, przez finansowanie ruchów politycznych czy grup terrorystycznych, w tym i zabójstwa na zlecenie; Amerykański Departament Stanu w swoich raportach już w latach 80. XX wieku definiował dezinformację jako świadome działania mające na celu oszukiwanie opinii publicznej i rządów, w tym z wykorzystaniem sfałszowanych dokumentów czy innych treści, mających dyskredytować dane jednostki, instytucje czy polityki, aby w ten sposób podważać interesy państwa; W analogicznym okresie słownik KGB (Komitet Bezpieczeństwa Państwowego, ros. Комитет государственной безопасности) definiował ją z kolei jako przygotowane dane, wykorzystywane do kreowania w umyśle przeciwnika nieprawidłowego lub fikcyjnego obrazu rzeczywistości, na podstawie którego będzie on w stanie podejmować niekorzystne dla siebie decyzje; Wśród największych sukcesów w sferze dezinformacji ZSRR przeciwko USA wylicza się m.in.: przekaz, że w zabójstwo Johna F. Kennedy’ego zaangażowane były FBI i CIA oraz ten najbardziej popularny, że to amerykański rząd stworzył AIDS; To ostatnie było nawiązaniem, ale i rezultatem większej kampanii oskarżającej USA o prace nad bronią biologiczną, ale i imperialne dążenia do kontrolowania i wpływania na sytuację na świecie, co bardzo przypomina obecne przekazy na temat COVID-19, morderczych szczepionek i obowiązkowych chipów; Sukces dezinformacji, podobnie jak i szerzej – środków aktywnych, zależy przede wszystkim od tego, jak precyzyjnie osadzone są one w rzeczywistości społeczno-kulturowej danej grupy odbiorców (np. społeczeństwa danego kraju); Dezinformacja musi bowiem nawiązywać do zastanej rzeczywistości oraz podnosić w części swoich przekazów powszechnie akceptowalne twierdzenia lub poglądy; Kluczowe będzie jednak oddziaływanie na procesy kognitywne (poznawcze), a w konsekwencji na rozumowanie czy świadomość odbiorcy dla wywołania określonych efektów, od chaosu informacyjnego po wpływanie na konkretne działania; Innymi słowy może ona obejmować szerokie spektrum aktywności, które wykraczają poza produkcję czy dystrybucję fałszywych treści (fake news), klasyfikując ją w obszarze oddziaływań psychologicznych; Kolejnym istotnym elementem pozostaje fakt, że dezinformacja w rozumienia bezpieczeństwa informacyjnego nie odnosi się wyłącznie do fałszywych przekazów, ale i takich, które są niekompletne lub są konstruowane poprzez selektywne posługiwanie się faktami, dla stworzenia nieprawdziwego obrazu dla odbiorcy, a więc ukierunkowana jest na zarządzanie jego percepcją; Jak określa Komisja Europejska: dezinformacja powoduje erozję zaufania do instytucji państwowych oraz do mediów cyfrowych i tradycyjnych, niszczy demokrację ograniczając obywatelom możliwość podejmowania świadomych decyzji, może prowadzić do polaryzacji, tworzyć głębokie podziały w społeczeństwie, podważać system wyborczy oraz wpływać na bezpieczeństwo państw, a wreszcie i osłabiać podstawowe prawa i wolności jednostki, jak wolność wypowiedzi i informacji.
UWAGA!
Fake news to celowe rozprzestrzenianie fałszywych informacji poprzez kanały informacyjne, w tym takie, który tylko symulują pracę mediów, niezależnie czy mówimy o źródłach internetowych, drukowanych czy kanałach radiowych lub telewizyjnych oraz indywidualne, w tym fałszywe profile w mediach społecznościowych. Rozprzestrzenianie fake newsów może być celowe (dezinformacja) lub wskutek błędu, niewiedzy lub braku świadomości (misinformation).
Infodemia – ang. Infodemic, pojęcie zbudowane z połączenia słów informacja i pandemia, które pierwszy raz zostało użyte w 2003 r. przez Davida Rothkopfa w The Washington Post przy opisywaniu zjawisk komunikacyjnych w związku z epidemią SARS, a obecnie znowu zyskujące na popularności w anglojęzycznej przestrzeni informacyjnej przy sytuacji z COVID-19; W tym kontekście Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa tym terminem zjawisko nagłego pojawiania się bardzo dużej ilości informacji na dany temat, w tym prawdziwych i nieprawdziwych, co sprawia, że identyfikacja rozwiązań i faktów staje się utrudniona; W kontekście sytuacji kryzysowych związanych z sytuacją zdrowotną w danym kraju czy regionie zjawisko infodemii ogranicza skuteczną odpowiedź publicznej służby zdrowia, powodując chaos, dezorientację i brak zaufania do działań państwa i jego struktur; WHO wlicza do jej repertuaru misinformation, dezinformację i plotki; W swojej publikacji Rothkopf definiował infodemię, jako mieszankę faktów, spekulacji, plotek i strachu, wzmocnioną i rozprzestrzeniającą się globalnie poprzez wykorzystanie nowych technologii informacyjnych, która wpływa na gospodarkę na poziomie krajowym i międzynarodowym, procesy polityczne, ale i kwestie bezpieczeństwa, podkreślając przy tym, że analogiczne mechanizmy i zachowania informacyjne dostrzec można było przy temacie wojny z terroryzmem, a nawet pojawiania się rekinów w pobliżu plaż; Od tamtego czasu pojęcie to było używane głównie w sytuacjach zwiększonego ryzyka dla zdrowia społeczeństw i informacji, które się w tym kontekście pojawiały.
Adam Lelonek
Czytaj także: Leksykon bezpieczeństwa informacyjnego, cz. 1
Czytaj także: Leksykon bezpieczeństwa informacyjnego, cz. 3
