Podział i rodzaje informacji
Informacja – określone dane, wyrażone w formie znaków językowych lub innych symboli, dźwiękowej, graficznej, wideo, binarnej lub innych, jak chociażby gesty czy zachowania; Może opisywać konkretny obiekt, czas, stan, relacje oraz inne kategorie wartościujące, jak cechy czy właściwości; Odnosi się także do procesów poznawczych, w których poprzez doświadczanie, procesy czy działania empiryczne, naukowe lub badawcze składa się na element wiedzy; Posiada swój kontekst, który nadaje jej znaczenie i punkt odniesienia; Podnosi poziom rozumienia, redukując stan niepewności – im więcej informacji, tym mniejsza niepewność; Potocznie rozumiana jako komunikat, wiadomość czy jednostka danych; Według P. Adriaansa i E. N. Zaltana w nauce nie ma jednej definicji informacji, która postrzegana jest jako koncepcja polisemantyczna (wieloznaczna) oraz zjawisko polimorficzne (wielopostaciowe); Rozpatrywana jest ona na poziomach: semantycznym (językowym), ilościowym (liczenie, otrzymywanie, zbieranie i przetwarzanie informacji – tj. w kontekście matematycznym) oraz koncepcjach podmiotu czynnego (tj. agensa, czyli poprzez rozszerzenie poziomów semantycznego i matematycznego do bardziej złożonego paradygmatu wiedzy, przekonań czy intencji).
Bezpieczeństwo informacyjne jest pojęciem interdyscyplinarnym, łączącym wiele aspektów – od nauk humanistycznych, przez nauki o bezpieczeństwie i komponent militarny, aż do obszaru IT i cyberbezpieczeństwa. Najczęściej w przestrzeni informacyjnej dominuje tylko jedna wykładnia interpretacyjna, tj. wywodząca się ze świata dziennikarskiego. Jest ona fundamentalna, dla uporządkowania i zrozumienia funkcjonowania środowiska informacyjnego. Zgodnie z nią na co dzień mamy do czynienia z:
– informacją prawdziwą, tj. mającą charakter faktograficzny, a więc opisującą aktualny lub realny stan rzeczywistości (wydarzenie, sytuacje lub ich okoliczności, osoby, dane liczbowe lub inne fakty), odwołująca się do dowodów oraz powołujących się na konkretne źródła; Warto dodać, że opinia może mieć również charakter informacyjny; W dobie rozwoju technologicznego istotnym komponentem oceny wiarygodności informacji stają się także kanały jej dystrybucji, i tak na przykład indywidualne konta w mediach społecznościowych czy portale symulujące pracę mediów czy platformy blogerskie, których autorzy nie muszą przestrzegać żadnych standardów dziennikarskich są siłą rzeczy najmniej wiarygodnymi źródłami informacji; Warto też pamiętać, że w dziennikarstwie informacyjnym międzynarodowym standardem przedstawiania komunikatu czy informacji prasowej (tzw. news-a) jest standard w postaci formuły „5W + H”, tj. who, what, where, when, why and how (kto, co, gdzie, kiedy, dlaczego i w jaki sposób). Każde wprowadzenie (lead) do newsa powinno zawierać odpowiedzi na ten pytania – podmioty symulujące pracę agencji informacyjnych najczęściej nie stosują się takich reguł.
– informacją niezweryfikowaną, tj. niepotwierdzoną żadnymi konkretnymi dowodami, mogącymi jednoznacznie ją potwierdzić lub jej zaprzeczyć; W odróżnieniu od twardych faktów i danych nierzadko opiera się ona na domysłach, przypuszczeniach lub spekulacjach, co pozbawia taką treść wartości informacyjnej, klasyfikując ją do kategorii opinii lub komentarzy; Najczęściej taka informacja jest związana z danym, złożonym momentem społeczno-polityczno-ekonomicznym (np. okres kampanii wyborczej, groźba wybuchu konfliktu zbrojnego czy chociażby katastrofa naturalna) w danym kraju lub na arenie międzynarodowej, gdzie wiele podmiotów może posługiwać się spekulacją, aby zwiększać liczbę czytelników, słuchaczy lub widzów swoich kanałów (mediów klasycznych czy społecznościowych, stron internetowych itd.); W takich momentach wskazane jest odczekanie na pojawienie się sprawdzonej informacji w wielu źródłach, zwłaszcza największych krajowych czy międzynarodowych agencjach informacyjnych, przestrzegających wysokie standardy pracy dziennikarskiej; Ważne: informacja niezweryfikowana może być jednocześnie informacją prawdziwą, choć w danym czasie czy momencie procesu nie może być poparta faktami lub innymi danymi.
– informacją wprowadzającą w błąd, tj. taką, która zakłóca prawdziwy obraz rzeczywistości dla odbiorcy, czyli taką, powodując zmianę perspektywy wydarzenia, osoby, danych oraz innych faktów z nimi związanych lub zmiany ich kontekstu; To ostatnie szczególnie odnosi się do manipulowania obrazem, dźwiękiem lub materiałem wideo; Można ilustrować dane wydarzenie jedynie fragmentem lub wybranym kątem danego zdjęcia, które nie pokazuje całości wydarzenia czy ustawić kamerę w taki sposób, aby z małego zgrupowania ludzi stworzyć obraz masowego protestu; Bardzo często tego typu metodom będzie towarzyszyć treść o charakterze emocjonalnym lub wyraźnym zabarwieniu polityczno-ideologiczny, która będzie też dystrybuowana przez podmioty reprezentujące określone poglądy lub interesy w celu np. nagłaśniania jakiegoś tematu, wywoływania innych, negatywnych emocji wobec niego czy wreszcie odwrócenia uwagi opinii publicznej od innych kwestii; Popularnym przykładem wprowadzania w błąd jest ilustrowanie danej informacji w prasie poprzez niewłaściwe zdjęcie lub tytuł zupełnie zmieniający odbiór rzeczywistego komunikatu (tym bardziej, że wiele osób nie czyta szczegółowo całej treści); Rozszerzając ujęcie dziennikarskie o komponent bezpieczeństwa informacyjnego, informacja wprowadzająca w błąd będzie formą manipulacji informacją, w tym prawdziwą, w celu oddziaływania na odbiorcę; Przy tego typu informacjach zalecać można ostrożność, weryfikację w innych źródłach, niepopularyzowanie takich treści oraz niebudowanie im statystyk poprzez komentowanie, udostępnianie czy inne interakcje w mediach społecznościowych.
– informacją fałszywą, tj. fałszywe treści, popularnie określane jako fake newsy; Nie ma jednej, powszechnie przyjętej i akceptowalnej definicji; Uznaje się je za celowo przygotowane kłamstwa, mające sprawiać wrażenie autentycznych komunikatów prasowych, których celem jest m.in. wprowadzanie w błąd lub oszukiwania odbiorców w określonym celu; Publikowane mogą być przez ośrodki symulujące pracę, udające lub podszywające się pod media czy agencje informacyjne, strony internetowe, platformy blogerskie czy indywidualne konta w mediach społecznościowych, ale co ważne także przez wiarygodne, duże, mainstreamowe czy międzynarodowe media wskutek ataku cybernetycznego lub też błędu ludzkiego, jak pomyłka dziennikarza lub redaktora; Mogą celowo wpływać na decyzje, postawy czy zachowania odbiorców, w szczególności polityczne, ale i oddziaływać na emocje (np. wywołanie paniki, strachu, oburzenia czy wręcz przeciwnie – mobilizowanie do działania, jak protesty); Warto podkreślić, że są również sytuacje, kiedy takie nieprawdziwe treści nie mają podobnych celów w zamysłach twórców, gdyż są oryginalnie publikowane jako żarty, satyra czy fikcja literacka (lub inna forma artystycznego wyrazu), a później ze zmienionym kontekstem wykorzystywane są przez inne podmioty; Przykładem fałszywej informacji jest przedstawienie nagrania czy fotografii z konfliktów zbrojnych, protestów lub akcji służb państwowych z jednego państwa, a przypisanie ich do relacji z innego kraju lub z inną datą (np. do przedstawiania wydarzeń na Ukrainie wykorzystywane były m.in. zdjęcia z wojny w Syrii); W swojej przeważającej większości charakteryzuje je również fakt, że zostały publicznie zdementowane przez dziennikarzy, reporterów lub inne godne zaufania źródła, jak niezależne instytucje państwowe, dysponujące wiedzą na temat danej sytuacji, wydarzeń, osób czy innych danych lub poprzez inne, niepodważalne dowody, jak weryfikacja faktograficzna (np. materiałów wideo, zdjęciowych czy dźwiękowych, pochodzących z różnych źródeł lub lokalizacji); Jedną z najistotniejszych, ale pomijanych kwestii, jest kontekst danej fałszywej informacji: czy jest to pojedynczy komunikat?, czy da się zidentyfikować autora?, czy jest to działanie jednostki, publikującej swoją opinię w mediach społecznościowych czy działanie o dużej skali, sugerujące koordynację lub automatyzację?, czy w momencie pojawienia się fałszywej informacji przykuwającej uwagę opinii publicznej mają miejsce inne, ważne dla kraju czy danej społeczności wydarzenia?; Innymi słowy fałszywa informacja może, ale nie musi być elementem skoordynowanej aktywności informacyjnej, jest ona wyłącznie jednym z narzędzi oddziaływania informacyjnego, a przy tym stosunkowo mało zaawansowanym i łatwo identyfikowalnym, którego weryfikacja jest również mało skomplikowana.
Adam Lelonek
Czytaj także: Leksykon bezpieczeństwa informacyjnego, cz. 2
Czytaj także: Leksykon bezpieczeństwa informacyjnego, cz. 3
